Nie ma jak dotąd uniwersalnej i wyczerpującej definicji pojęcia: „organizacji przestępczej” czy „przestępczości zorganizowanej”. Wynika to stąd, że żyjemy obecnie w okresie olbrzymich i gwałtownych zmian społeczno gospodarczych. Są one spowodowane przede wszystkim rewolucją techniczną oraz procesem globalizacji. W związku z tym, organizacje przestępcze stale unowocześniają i elastycznie dostosowują swoje struktury do transformacji otoczenia, w którym funkcjonują. Powoduje to różnorodność i tymczasowość występujących na świecie form przestępczości zorganizowanej. Dlatego definicji cząstkowych istnieje wiele, jednakże żadna z nich nie została powszechnie zaaprobowana. Ich liczba i treść jest odzwierciedleniem odmienności warunków poszczególnych państw (odmienna struktura społeczna, uwarunkowania prawne, gospodarcze, kulturowe, geneza przestępczości zorganizowanej, różnice jakościowe w zakresie stopnia zorganizowania „przedsiębiorstw” przestępczych oraz w sposobie ich zwalczania).
Problem tkwi również w pojęciach „przestępczość” oraz „organizacja”. W rzeczywistości bowiem trudno jest ustalić stopień nielegalności i legalności[1] (działania na legalnym rynku są „drugą nogą” organizacji przestępczej), zakres i poziom zorganizowania[2] oraz odróżnić czyny karalne popełnione w ramach organizacji przestępczej od innych (jak stwierdzić współzależność poszczególnych przestępstw ze sferą przestępczości zorganizowanej?[3]).
Organizacje przestępcze prowadzą interesy o różnym charakterze: działania nielegalne, półlegalne (szara strefa), czynności zgodne z prawem. Jest to spowodowane m.in.: względami finansowymi (opłacalnością legalnych przedsięwzięć), „praniem pieniędzy”, ukrywaniem nielegalnej działalności (tzw. „przykrywka”), nawiązywaniem kontaktów z innymi państwami, z elitą rządzącą. Przykładem tego jest chociażby często spotykane w praktyce, wykorzystywanie legalnych zakładów chemicznych do produkcji narkotyków, firm importowo-eksportowe do ich przemytu, a także handlu bronią, przerzutu azylantów. Często włączani są do nielegalnej działalności pracownicy przedsiębiorstw, wysocy urzędnicy państwowi, parlamentarzyści, znane osobistości życia publicznego[4] (wabikiem okazać się może oferta lukratywnych stanowisk, sponsoring partii politycznych, szantaż itd.).
Problematyczne jest również sprecyzowanie ram pojęciowych – ścisłe rozgraniczenie – kiedy mamy już do czynienia nie z przestępstwem zawodowym lub skomplikowanym współsprawstwem, lecz z przestępczością zorganizowaną; w którym momencie banda zmienia się w zorganizowaną grupę przestępczą (nie ma wyraźnej linii, która by je oddzielała). Organizacje przestępcze i przestępczość zorganizowana powstają w sposób płynny. Coraz częstsze są przypadki, kiedy osoby ze szczebla kierowniczego poszczególnych przedsiębiorstw, w celu zwiększenia zysków, łamią prawo i popełniają przestępstwa tzw. „białych kołnierzyków”, które coraz bardziej upodabniają się do przestępczości zorganizowanej. Z reguły zaczyna się to od sukcesywnego rozszerzania interesów na sferę nielegalną, aż w końcu przedsiębiorstwa przestają przestrzegać zasad etyki i przepisów prawnych[5] (np. szukają wsparcia ze strony świata przestępczego).
Wydaję się więc prawdziwe twierdzenie, iż nie można tych pojęć zdefiniować, tak jak wielu innych – np. „kradzież z włamaniem”, „szczególne okrucieństwo”[6], „przedsiębiorstwo”[7]. Czy jednak powyższe problemy uzasadniają bezczynność w wyjaśnianiu przedmiotowych terminów (bezużyteczność takich działań)?
-------------------------
[1] B. Hołyst, Przestępczość zorganizowana (hasło), (w:) Wielka Encyklopedia Prawa, red. E. Sm o k t u n o w i c z, Prawo i Praktyka Gospodarcza, Białystok – Warszawa 2000, s. 798. [2] H. Schneider, Przestępczość zorganizowana z perspektywy kryminologii porównawczej, (w:) Przestępczość zorganizowana w Niemczech i w Polsce. Zwalczanie i zapobieganie, red. B. Hołyst, E. Kube, R. Schulte, Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej, Warszawa 1998, s. 9.
[3] B. Hołyst, Kryminologia, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1999, s. 318.
[4] Tamże, s. 319.
[5] E. K u b e, Nowe zjawiska w sferze przestępczości zorganizowanej, (w:) Przestępczość zorganizowana w Niemczech i w Polsce i jej implikacje społeczno-ekonomiczne, red. B. H o ły s t, E. K u b e, R. S c h u l t e, Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej, Warszawa– Münster–Łódź 1998, wyd. II, s. 6.
[6] T. B o j a r s k i, Odpowiedzialność karna za niektóre formy przestępczości zorganizowanej, Studia Iuridica Lublinesia, t. 1, Lublin 2003, s. 14.
[7] J. M. B o c h e ńs k i, Sens życia, Philed, Kraków 1993, s. 74.
